Een verwarrend blog dat de ‘leer van het stellen van de juiste vraag’ poneert als de belangrijkste uitdaging van en voor de toekomst. ‘Hoe zou het zijn om te leven zonder alle zaken die mensen gemaakt hebben’; vraagt mijn dochter.

Geen wegen, geen auto’s, geen huizen. Het lijkt haar leuk. Spannend! Even later praten we over kennis. Wat zou dat betekenen als de mens teruggeworpen wordt op dat eerste moment van primair instinctief handelen? Op dat moment dat we nog niets hadden, behalve onszelf?

We zijn al weer uitgekeken op TV programma’s die ons laten zien hoe moeilijk het is om op een onbewoond eiland te overleven. Maar de vraag blijft hoe zouden we het doen? Wat is er voor nodig om dan succesvol te zijn? De verhalen van overlevenden van vliegtuigcrashes in de jungle geven zicht op de ontberingen.

Kennis maakt het verschil

Kennis maakt het verschil, roep ik. Direct toepasbare kennis! Wel of niet giftige slang, eetbaar voedsel, gevaarlijk insect. Beschikken wij nog over die kennis? Vrij kansloos! In de tijd dat melk uit de fabriek lijkt te komen en de enige kip die men kent de diepvriesvariant is. Wij kunnen alles weten, hebben toegang tot onuitputtelijke kennis tot ons gebracht via de digitale snelwegen. Maar hoe kies je uit die brij van kennis de juiste?

Terug naar ons onbewoonde eiland. Welke kennis heb je dan nodig? Een lange lijst van eetbare planten of alleen de kenmerken? De ezelsbruggetjes! De algemene kennis, waarmee je de wereld te lijf kunt gaan. Doorpratend stellen we vast dat kennis om te voldoen aan de onderste lagen van de piramide van Maslow essentieel is. Eten, drinken, slapen en reproduceren! Lekker eenvoudig, iedereen herkent het als het belangrijkste! Al het overige in de piramide is van later zorg. Zelfs de die-hards die WIFI aan de piramide van Maslow willen toevoegen weten wel beter na een weekje survival op een eiland.

De vraag maakt kennis

Even een pijnlijke constatering! De kennis van het reproduceren blijkt bij pubers goed voorhanden. De rest niet! Bijzonder om te beseffen dat bijvoorbeeld de basale kennis van het prepareren van eten en drinken lijkt te verdwijnen uit het collectief geheugen. Specialisten zorgen, langs zorgvuldig uitgebalanceerde procedures, dat wij vanaf de zijkant van een pak de maaltijd kunnen fabriceren. Wij hebben toegang tot alle kennis, maar de basale toepassing ervan lijkt te verdwijnen.

Verdwenen of verdwijnende kennis. Kauw daar eens op! Wat betekent dat nu werkelijk? Een bekende theorie zegt dat de mens zich sprongsgewijs ontwikkelt, afhankelijk van de uitdagingen die voorliggen. Een holbewoner had precies voldoende mentale vermogens om de uitdagingen van grot, wijf en voedsel aan te kunnen. In de huidige complexiteit van alledag overleeft hij geen dag, terwijl overleven juist zijn primaire ding was.

Kennis die niet in evenwicht is met de vraag gaat het dus niet worden. Zelfs niet als die kennis overvloedig aanwezig is. Het helpt niet, het brengt niets, het verwart. Sterker het is ballast! Het remt! Hou dat even vast! Als dat klopt, hebben we behoefte aan kennis op maat van de hedendaagse uitdagingen. Kennis op maat dat hebben we nodig! Survival kit voor de eenentwintigste eeuw! Kennis, of zijn het de juiste vragen, of beter de methoden om de volgende sprong te kunnen maken.

Geen rust voor echte vragen

Hoe ziet dat er dan uit? Welke waarden en inzichten zijn nodig gezien de complexiteit van de hedendaagse uitdagingen. Hebben we daar antwoorden op? Lukt het om weg te blijven uit al te simplistische visies? zijn we niet gewend geraakt aan veel te veel antwoorden! Ontbreekt de rust om in de snelheid van alledag echte vragen te stellen! De waan van de dag lijkt immers om antwoorden te vragen, niet uit te dagen tot het stellen van vragen!

Wie doet het nog, doorvragen tot de essentie op tafel ligt, onderzoeken! Zijn we het verleerd? Het waarderend onderzoeken van de door ons geconstrueerde werkelijkheid. Heeft Google ons de kennis en kunde van het stellen van de echte vragen ontnomen? Google als de gemaksbrenger. Op elke vraag, direct een antwoord. Geen hard zoekproces, geen expeditie naar mogelijkheden, maar een antwoord binnen 0,10 seconde? Zoals de fabriek de melk levert, levert Google het antwoord. Het eindproduct, zonder de weg waarlangs het totstandgekomen is.

Ik durf te stellen dat het vinden van de juiste antwoorden voor bijna alle uitdagingen, besloten ligt in de kunde van het stellen van de juiste vragen! Dat is niet gemakkelijk, dat is zweten! Dat is ons weer oefenen in die bijna verloren geraakte kunde van het stellen van vragen. Die zuigende vragensteller, die doorgaat tot op het bot, weer op een voetstuk plaatsen! Degene, die de essentie wil vangen, om van daaruit echt te bouwen! Die het durft iets nieuws te construeren … op maat van de huidige complexiteit.

Leiderschap gaat over vragen stellen

Waar leer je dat nog om de juiste vragen stellen? Waar leer je echt het bestaande ter discussie te stellen? Stel je eens voor dat in het onderwijs de vraag in plaats van het antwoord centraal zou staan. Dat elke uitdaging tot een expeditie van vragen zou leiden. Stel je voor dat het onderwijs zou uitblinken in het onderrichten van de leer van het vragen, als belangrijkste methode. Stel je eens voor dat ongebreidelde creativiteit, het onderzoeken van absurdistische mogelijkheden, het verkennen van serendipiteit, de belangrijkste leerwegen in het onderwijs zijn! Dat wij de leiders van de toekomst opleiden in het stellen van de juiste vraag.

Stel je eens voor dat een vraagstuk een echt vraagstuk zou zijn! Ga vandaag eens op zoek naar de juiste vraag in plaats van het juiste antwoord! Ga op expeditie naar de essentie van het vraagstuk!